ماندلای جوان فردی آرام و درون‌گرا و درعین‌حال بشاش و چابک بود. او اولین عضوی از خانواده بود که به مدرسه رفت، جایی که تعهد مادام‌العمر او به یادگیری و آموزش آغاز شد. نخستین شورش ماندلا علیه اقتدار به زمان دانش‌آموزی او در فورت هِیر (Fort Hare) برمی‌گردد.
مدرسه‌ای که ماندلا در آن تحصیل می‌کرد یک مدرسه روستاییِ انگلیسی بود. دانش‌آموزان منحصراً درباره تاریخ، فرهنگ و نهادهای بریتانیا می‌آموختند و فرهنگ آفریقایی هیچ‌گاه در کلاس درس مورد اشاره قرار نمی‌گرفت. ماندلا تاریخ زادگاه و مردمان خود را از بزرگان قبیله آموخت.
در آن زمان، آفریقاییان در کنار نام اصلی خود یک نام انگلیسی نیز داشتند. معلم ماندلا نام انگلیسی ماندلا را نلسون گذاشت. ماندلا هیچ‌گاه دلیل انتخاب معلمش را نفهمید، اما حدس می‌زد این نام ارتباطی با لرد نلسون، دریاسالار بریتانیایی دارد.
در دوران تحصیل، ماندلا بسیار با پشتکار ظاهر شد؛ او آن‌قدر سخت‌کوش بود که درنهایت توانست مدرک تحصیلی خود از کالج هیلدتاون (Healdtown) را به جای سه سال در دو سال بگیرد.
در سال ۱۹۳۷ به کالج فورت هیر رفت و در آنجا زبان انگلیسی، مردم‌شناسی، سیاست، مدیریت بومی و حقوق خواند. در فورت هیر بود که ماندلا اقتدار و قدرت حاکم را به چالش کشید. ماندلا و برخی دیگر از دانشجویان سال اولی تصمیم گرفتند کمیته نمایندگان خود را انتخاب کنند تا به منافع آن‌ها بهتر رسیدگی کند. ماندلا و دوستانش دانشجویان سال اولی را گرد هم آوردند و از حمایت گسترده آن‌ها برخوردار شدند.
در اقدام بعدی، آن‌ها به رئیس دانشکده هشدار دادند که اگر با درخواست آن‌ها مخالفت کند، آن‌ها کناره‌گیری خواهند کرد و این کار منجر به نارضایتی حامیان سال‌اولی‌شان خواهد شد.
سرانجام رئیس دانشکده اجازه استقرار کمیته را صادر کرد. بااین‌حال، سال بعد، همه‌چیز به‌خوبی پیش نرفت. در سال دوم دانشگاه، او را به‌خاطر حمایتش از یک تحریم انتخابات توسط دانشجویان اخراج کردند. بعد از این اتفاق، ماندلا فورت هیر را به‌سمت ژوهانسبورگ ترک کرد و در آنجا به دنبال کار گشت.
کار سیاسی ماندلا در ژوهانسبورگ آغاز شد.
در سال 1941، ژوهانسبورگ شهر شلوغی بود. وقتی ماندلا پا به این شهر گذاشت، نمی‌دانست که قرار است با کسانی عهد دوستی ببندد که پابه‌پای او علیه ظلم مبارزه خواهند کرد.
او ابتدا در پست نگهبان شبِ یک معدن طلا شروع به کار کرد. معدن طلا برای ماندلا مظهر بسیار قدرتمندِ سلطه سفیدپوستان بود؛ چراکه در یک شرکت سرمایه‌داری بزرگ که تنها به سفیدپوستان نفع می‌رساند هرروزه هزاران آفریقایی به بردگی گرفته می‌شدند.
ماندلا مدتی در معدن طلا کار کرد، اما هدف اصلی او این بود که وکیل شود. روزی یکی از پسرعموهای ماندلا به او پیشنهاد کرد که نزد والتر سیسولو (Walter Sisulu) برود تا او را راهنمایی کند.
سیسولو یک آژانس املاک و مستغلات را اداره می‌کرد که در تهیه مسکن برای آفریقاییان تخصص داشت. ماندلا و سیسولو پس از آشنایی، رفقای بسیار صمیمی‌ای شدند و بعدها در کنار یکدیگر سختی‌ها و رنج‌های زیادی را تحمل کردند.
نلسون به کمک سیسولو در یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های حقوقی ژوهانسبورگ به‌عنوان منشی استخدام شد. او هم‌زمان با کار در این شرکت حقوقی، در مقطع کارشناسی حقوق در دانشگاه آفریقای جنوبی نیز تحصیل می‌کرد.
یکی از همکاران ماندلا به نام گار رادِب (Gaur Radebe) که تنها سیاه‌پوست دیگر شرکت بود، یکی از اعضای برجسته کنگره ملی آفریقا (ANC) به شمار می‌آمد.
ANC در سال 1912 تأسیس شد و قدیمی‌ترین سازمان ملی آفریقا در این کشور به شمار می‌آمد. هدف این سازمان، تضمین حق شهروندی کامل برای همه آفریقاییان آفریقای جنوبی بود.
گار برای ایجاد تغییر در کشور، به این سازمان بسیار امیدوار بود. چیزی نگذشت که ماندلا نیز برای شرکت در جلسات ANC به او پیوست.
